kult pamięci !

charakter ideologiczny pomnika

Monumentalny Tannenberg-Denkmal, w tamtym czasie największy niemiecki pomnik, składał się z ośmiu ponad dwudziestometrowych wież połączonych murem na planie ośmiokąta o średnicy stu metrów. W zamierzeniu ideowym, ta zamknięta konstrukcja odwoływała się do pogańskich form kultu zmarłych, których pamięć czczono w specjalnie odseparowanej przestrzeni ofiarnej. Dzięki temu obiekt zyskiwał charakter świątyni (w późniejszych latach mauzoleum)-miejsca, celu pielgrzymek. Heinrich Wiepking-Jurgensmann, projektant, któremu zlecono prace nad pomnikiem, świadomie czerpał inspiracje z elementów idei germańskiego pogaństwa: prehistorycznych grobów, mistycznej siły, kultu słońca, lasów, świętych drzew (m.in. zaprojektował aleję wysadzaną 1500 dębami). Architektoniczną inspiracją był niewątpliwie słynny kamienny krąg Stonehenge (w okolicach miasta Salisbury w Anglii) również ośmiokątny zamek Castel del Monte, zbudowany około 1240 r. w Apulii z rozkazu cesarza Fryderyka II, jak i w warstwie ideowej-warowne zamki Zakonu Krzyżackiego.

Plan założenia architektonicznego oprócz oktogonalnej bryły, odpowiednio rozlokowanych alei z drzewami, zakładał również realizację stadionu. Usytuowanie stadionu sportowego bezpośrednio w pobliżu pomnika, było zamierzeniem celowym-dzięki temu w sposób naturalny idea młodości, witalności, siły miała być połączona z ideą państwa i narodu niemieckiego. Dwie z ośmiu wież pomnika spełniały funkcje schroniska młodzieżowego, dodatkowo, nieopodal obiektu przewidziano rozbudowę infrastruktury turystycznej.

Nietrudno przewidzieć, iż Tannenberg-Nationaldenkmal w ówczesnych czasach dla wielu młodych Niemców, edukowanych w patriotycznym duchu, stał się miejscem licznych szkolnych wycieczek oraz intensywnego kontaktu z pamięcią o bohaterskiej historii Niemiec. Dodatkowo istotnym elementem wychowawczym na który zaczęto kłaść nacisk była popularyzacja krajoznawstwa. Jedną z wydanych i rozpropagowanych masowo w tamtym czasie publikacji, był napisany przez Otto Ewerta specjalny przewodnik po miejscach pamięci związanych z bitwą tannenberską. (O. Ewert, Tannenberg. Schlacht, Heldenfriedhofe, Tannenberg-Nationaldenkmal, Graber-Verzeichnis, Denkmalstadt Hohenstein und ihre schone Umgebung, Hohenstein).

Większość autorów tego typu przewodników krajoznawczych proponowało rozmaite trasy wycieczek pieszych w celu min. utrwalenia pamięci historycznej, przeżycia historii narodowej, dodatkowo był to doskonały nośnik treści ideologicznych obfitujący w motta, przedmowy, teksty gloryfikujące chwałę bohaterów poległych za ojczyznę. Mapy wycieczek edukacyjnych zawierały specjalny układ tras uwzględniających zazwyczaj pomnik Tannenberg-Denkmal oraz Malbork.

Wraz z dojściem do władzy Adolfa Hitlera, pomnik Tannenberg-Denkmal zyskał większy, narodowy status. Święta państwowe i rocznicowe uroczystości były dodatkowo pretekstem do organizacji manifestacji patriotycznych, którym zwykle przewodniczył Hitler jako Kanclerz Rzeszy Niemieckiej.

By zrozumieć narodowy i symboliczny wymiar pomnika Tannenberg-Denkmal, warto przytoczyć słowa Roberta Traby, z jego książki, pt.: Wschodniopruskość:

"Dwa doświadczenia historyczne-wojna i plebiscyt 1920 r.-przeżyte w ciągu zaledwie kilku lat, zdominowały polityczną, czy szerzej, całą publiczną sferę patriotycznych ceremoniałów/rytuałów politycznych, wyrażających jedność, siłę i trwanie Wschodnioprusaków, a wraz z nimi całej prowincji przy własnej ojczyźnie jako Bollwerku cywilizacji, niemieckiego państwa i narodu. Wojna wyrażona została za pomocą trzech różnych typów masowych uroczystości: politycznego kultu zmarłych, sprawowanego wokół cmentarzy i pomników wojennych ku czci bohaterów poległych na polu chwały; uroczystości patriotycznych przy pomniku tannenberskim, a także kultu marszałka Hindenburga. W latach 1930-1931 uroczystości plebiscytowe wzbogacone zostały przez obchody rocznicy "700-lecia niemieckiego Wschodu".