miejsca pamięci

...to w zasadzie pozostałości, szczątki.

„Istnieją miejsca pamięci, ponieważ nie istnieją już środowiska pamięci, scenerie, w których pamięć stanowi rzeczywistą część codziennego doświadczenia”. Słowa Pierra Nory, francuskiego historyka, prekursora badań nad „miejscami pamięci”. Na początku lat osiemdziesiątych opublikował on artykuł Memoire collective, w którym postulował konieczność badań nad „miejscami pamięci”. Mimo, iż Nora terminu lieux de memoire dokładnie nie sprecyzował, to wydaje się, że rozumiał przez niego niemal wszystkie formy obecności przeszłości we współczesności, tj.: archiwum historyczne, pomnik bohatera, również pewne społeczności-grupy etniczne, narody.

O sytuacji nabierania przez pewne przedmioty statusu "miejsc pamięci", można mówić wtedy, gdy istniejąca w danej kulturze reguła określa o tym, iż przeszłości możemy doświadczać bezpośrednio w kontakcie ze świadkami, uczestnikami wydarzeń, ale też pośrednio poprzez miejsca, znaki, symbole. Wszystkie przedmioty, które "mają nam coś do powiedzenia" o przeszłości-kroniki, archiwa, mapy, pamiętniki, fotografie, literatura, obiekty rzeźbiarskie, rozumiane jako depozytariusze pamięci, stanowią nieodzowny materiał badawczy dotyczący czasów, które minęły. Warto dodać, że realne "miejsca pamięci", pomniki, cmentarze, muzea, jak i symboliczne, metaforyczne, często, fizycznie już nie istniejące miejsca, posiadają równorzędny status ("miejsc pamięci"). Dodatkowo przysługują im te same właściwości-stanowią one własność określonych grup społecznych, co za tym idzie ważne z punktu widzenia zbiorowości wartości, idee.

Jedyna różnica, która zachodzi w przypadku porównania określeń "miejsc pamięci",- istnieje wtedy, kiedy mamy do czynienia z realnym miejscem, jako "własnością" społeczeństwa czy grup, potencjalnie odwiedzanym, upamiętnianym, to w sytuacji odwoływania się do symbolu, metafory powołujemy się wyłącznie na własną przeszłość, pamięć.

Częściowo zrujnowany Tannengerg-Denkmal, fotografia z 1948 r.